Fryderyk Leyk

---

Życiorys

Pochodzenie Fryderyka Leyka ściśle związane było z Mazurami, z przywiązaniem do pramazowieckiego osadnictwa, które sięgało w te tereny już X i XI wieku. Wychowywał się w atmosferze polskich tradycji gromadkarskich, a jego ojciec, Bogumił Leyk, był znanym kaznodzieją oraz prominentnym działaczem mazurskim, zdobywając szerokie uznanie w lokalnej społeczności.

Matka Fryderyka, Karolina z Różyńskich, również wywodziła się z rodziny aktywnie wspierającej walkę o polskość Mazurów, szczególnie w okresie Wiosny Ludów w XIX wieku. W takim domu rodzinnym pielęgnowano tradycje, które później Fryderyk wraz z młodszym bratem Emilem z powodzeniem przyswoili, opanowując język polski we wszelkich formach.

Fryderyk rozpoczął naukę w ludowej szkole w Lemanach, lecz warunki tam były trudne – uczniowie nie mogli używać języka polskiego. Później kontynuował naukę w trzyklasowej szkole seminaryjnej w Szczytnie, a następnie rozpoczął praktykę w drukarni K. Jaenike. Pod wpływem ojca postanowił podjąć studia w kierunku nauczycielskim, co pozwoliło mu na dalszy rozwój. Po zakończeniu preparandii w Piszu, kontynuował swoją edukację w Seminarium Nauczycielskim w Szczytnie, lecz wszelkie plany musiał na krótko przerwać, by odbyć służbę wojskową w Olsztynie.

W kolejnych latach Fryderyk uczył się w Dreznie, gdzie zgłębiał tajniki drukarstwa oraz księgarstwa. Po pewnym czasie wrócił do Szczytna, by objąć zarządzanie księgarnią zakupioną przez ojca, a później przeniósł się do Ełku, gdzie przyczynił się do rozwoju lokalnej oświaty. Wybuch I wojny światowej przyniósł mu nowe wyzwania – został zmobilizowany do armii niemieckiej, gdzie jego kariera wojskowa była obarczona kontrowersjami ze względu na polityczne wątpliwości dotyczące jego postaw.

Po wojnie, w latach 1916-1918, jego działalność oświatowa oraz narodowa prowadziła do kolejnych aresztowań. W grudniu 1918, po odzyskaniu niepodległości przez Polskę, stał się jednym z pierwszych agresorów na Mazurach. W związku z zbieraniem poparcia dla przyłączenia regionów mazurskich do Polski, brał udział w różnych akcjach i wiecach, a jego zaangażowanie doprowadziło do powołania Mazurskiego Związku Ludowego (MZL), którego został prezesem.

Po powrocie na Mazury, w lutym 1920, podjął rozbudowę MZL, aktywnie angażując się też w działania na rzecz polskiego ruchu narodowego. Zawarł umowy, które były podstawą organizacyjną dla MZL, a jego działalność przebiegała równolegle z nieprzyjaznym nastawieniem ze strony niemieckich przeciwników.

Działając w Mazurskim Komitecie Plebiscytowym, Leyk zorganizował kampanię propagandową, aby promować ideę przynależności Mazur do Polski. Z racji wrogości wobec niego oraz prowadzonej kampanii, dostąpił kilku prób zamachów na swoje życie, w tym brutalnych ataków.

Po niekorzystnym wyniku plebiscytu, zmuszony został do ucieczki z rodzinnych stron. Przeprowadził się do Torunia, gdzie pracował jako urzędnik, a następnie w polskiej dyplomacji. Pomocą dla Polaków w Niemczech zajmował się w ramach Konsulatu Polskiego, będąc kluczową osobistością dla polskich robotników rolnych.

Po wojnie, w wyniku prześladowań przez hitlerowców, ukrywał się na terenie Generalnej Guberni. Należał do tajnej organizacji PZW, w której pełnił ważne role, w tym kierował komórką «Akcja Mazurska». Jego działalność w Polsce po wojnie skupiała się na walce z nadużyciami oraz obronie interesów mazurskiej społeczności. Po wojnie wrócił na Mazury, gdzie zainicjował polską administrację.

Był również autorem wielu wierszy, a w 1956 roku, został członkiem Związku Literatów Polskich. Jego życie zakończyło się w Szczytnie, pośród społeczności, którą z pasją wspierał przez długie lata, a jego wspomnienia zostały spisane w książce, która do dziś trwa jako świadectwo jego działań.

Odznaczenia

Fryderyk Leyk był wyróżniającą się postacią, która otrzymała wiele prestiżowych odznaczeń w uznaniu za swoje zasługi. W 1956 roku został odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski, co stanowi wysokie wyróżnienie dla osób zasłużonych dla kraju.

Dodatkowo, jego działalność została doceniona poprzez przyznanie Złotej Odznaki Honorowej Zasłużonym dla Warmii i Mazur, co podkreśla jego znaczenie dla tego regionu. W 1957 roku otrzymał medal Za Zwycięstwo i Wolność, co również świadczy o jego zaangażowaniu w działalność niepodległościową.

Upamiętnienia

Fryderyk Leyk jest postacią, która zasługuje na szczególne uznanie. W celu upamiętnienia jego osiągnięć, nadano jego imię kilku ulicom, w tym w Olsztynie, Szczytnie oraz Warchałach. Dodatkowo, ku jego czci została nazwana miejscowość Lejkowo.

Ważniejsze dzieła

Fryderyk Leyk był autorem wielu znaczących dzieł, które wpłynęły na polską kulturę oraz historię społeczną regionu Mazur. Oto niektóre z jego ważniejszych publikacji:

• „Zu Polen, (Do Polski)”, Olsztyn 1919,
• „Masurens Volk polnisch oder deutsch? (Mazurzy, lud polski czy niemiecki?)”, Olsztyn 1920,
• „Autonomie für Masurm (Autonomia dla Mazurów)”, Olsztyn 1920,
• „Um Masuren, (Sprawa Mazurska)”, Olsztyn 1920,
• „Masuren germanisch?, (Mazurzy Germanami?)”, Olsztyn 1920,
• „Rozprawy z Niemcami”, Olsztyn 1920,
• „Zrzeszenie gromadzkie wśród Mazurów zamieszkałych nu Mazowszu Pruskidz Nadrenii i Westfalii”, „Przegląd Ewangelicki” 1937 nr 8-12,
• „Pamięć notuje i utrwala. Wspomnienia”, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1969.

Rodzina

Fryderyk Leyk był mężczyzną o bogatej historii rodzinnej. Był dwukrotnie żonaty. Po raz pierwszy z Elżbietą z domu Koenitz, z którą miał troje dzieci: dwóch synów, Maksymiliana oraz Fryderyka, a także córkę, Gertrudę. Następnie, jego drugą żoną była Joanna z Szarkowskich, z którą miał córkę, Lidię.

Warto również zwrócić uwagę, że jego bratankiem jest Wiktor Marek Leyk, co pokazuje, jak rozbudowana była jego rodzina.

Literatura

Z literatury dotyczącej Fryderyka Leyka można znaleźć wiele wartościowych pozycji, które przybliżają sylwetkę tego wybitnego działacza. Oto niektóre z nich:

• Zygmunt Lietz, Leyk (Lejk) Fryderyk Mirosław (1885-1968), Polski Słownik Biograficzny, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1972, t. 17, s. 261-262,
• Ewangelicy w Polsce: słownik biograficzny XVI–XX wieku, red. Jan Szturc, Bielsko-Biała 1998,
• Leyk Fryderyk Mirosław, [w:] Słownik biograficzny działaczy ruchu ludowego, [makieta], Warszawa 1989, s. 233,
• Tadeusz Oracki, Słownik biograficzny Warmii, Mazur i Powiśla XIX i XX wieku (do 1945 roku), Warszawa 1983, ISBN 83-211-0411-8,
• Emilia Sukertowa-Biedrawina, Bohdan Wilamowski, Fryderyk Mirosław Leyk – trybun ludu mazurskiego, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie” nr 1, 1969, s. 3-18, Bazhum – wersja elektroniczna,
• Agnieszka Wróblewska, Zgoda na wyjazd, Warszawa 1989,
• Robert Klimowicz: Ełk karty z dziejów miasta i okolic. Gryfix, 2009, ISBN 978-83-927693-1-6. Brak numerów stron w książce.

Wszystkie te prace dostarczają cennych informacji na temat Fryderyka Leyka oraz jego wkładu w rozwój ruchu ludowego na Mazurach.

---

Oceń: Fryderyk Leyk

---